FinTech. Konkurencja i kooperacja startupów z bankami
Autor: Mateusz Benedykt Dzięcielski

WSTĘP
Sektor FinTech będący akronimem od financial technology, stał się polem doświadczalnym, kiedy to pod koniec pierwszej dekady XXI wieku do obszaru usług finansowych tradycyjnie zarezerwowanym dla wielkich korporacyjnych graczy, takich jak banki czy zakłady ubezpieczeń, zaczęły dynamicznie wkraczać startupy, które wykorzystując najnowsze technologie mobilne, postanowiły rzucić wyzwanie zastanemu statusowi quo wewnątrz skostniałego sektora finansowego.
Dynamiczny rozwój firm z sektora FinTech nastąpił po wielkim kryzysie ekonomicznym lat 2008-2009 w Stanach Zjednoczonych, kiedy to instytucje finansowe znacznie zwiększyły restrykcję zasad udzielania kredytów konsumpcyjnych i hipotecznych swoim klientom[1]. Czasowo nałożyło się to z rewolucją na rynku urządzeń mobilnych, którą zapoczątkowała premiera pierwszego iPhone przez firmę Apple w 2007 roku[2]. Rzucając ziarno na podatny grunt, sukces fintechowych startupów przyszedł nadspodziewanie szybko - już w grudniu 2015 okazało się, że startupy z branży FinTech lepiej rozumieją potrzeby klientów i osiągają o 8% wyższy, niż w przypadku tradycyjnych banków, wskaźnik satysfakcji klienta[3]. Inwestycje w ten sektor wzrastają z każdym rokiem, przykładowo wolumen inwestycji w sektorze FinTech w 2008 roku wynosił 859 mln €, w 2013 – 3742 mln €, a w 2014 ponad 11,2 mld €[4], zaś w 2015 roku poziom inwestycji osiągnął wysokość 11,4 mld $[5].
Na tak dynamiczny rozwój branży fintechowej wpływ miał cały szereg czynników, poza problemami z dostępnością do gotówki w społeczeństwach zachodnich po 2009 roku czy dynamiczny rozwój smartphone`ów. Można wskazać następujące czynniki sprzyjające rozwojowi sektora FinTech w przeszłości: wysokie bariery wejścia dla nowych podmiotów na tradycyjny rynek finansowy, częściowe wyczerpanie się klasycznych modeli biznesowych na tym rynku, gwałtowny wzrost użycia cyfrowych substytutów pieniądza fizycznego w obrocie zarówno przez osoby fizyczne jak i prawne oraz zmiana ich oczekiwań w stosunku do dostarczycieli usług finansowych, aby były one coraz szybsze, tańsze i łatwiejsze w użyciu, co stało się wręcz oczekiwanym standardem.
CHARAKTERYSTYKA
Przykładowymi obszarami usług wewnątrz sektor FinTech są m.in. mobilne płatności, przelewy (w tym przede wszystkim międzynarodowe), usługi kredytowe oparte o sieć użytkowników P2P, crowdfunding, zarządzanie aktywami i majątkiem (wealth management), ubezpieczenia, inwestycje (w tym również na giełdach papierów wartościowych), kryptowaluty i inne produkty oparte o technologię blockchain, bezpieczeństwo cyfrowe, czy w końcu Big Data, czyli agregowanie i analizowanie wielkich ilości danych. Natomiast ogólnie całą branże FinTech można podzielić na pięć głównych obszarów: Lending (kredyty i pożyczki), Payment (płatności), Wealth Management (zarządzanie majątkiem i aktywami finansowymi), Money transfer (przelewy pieniężne) i Cryptocurrency (kryptowaluty).
Lending zazwyczaj opiera się na pożyczaniu środków wewnątrz sieci P2P (Peer-to-Peer), czyli na wzajemnych pożyczkach wewnątrz jednej sieci bez udziału pośredników i innych instytucji finansowych. Cały proces odbywa się za pomocą stworzonych w tym celu fintechowych stosownych platform P2P w formie aplikacji lub serwisów mobilnych. Raport Uniwersytetu w Cambridge i EY wskazuje, że europejski rynek fintechowych usług pożyczkowych w 2014 roku odnotował wzrost o 144%[6] osiągając wartość 3,3 mld $. Liderami rynku FinTech w Europie są nieustannie Wielka Brytania, Francja i Niemcy[7]. Wzrost rynku Lending wynosił 7,8 mld $ w 2015 roku[8]. Raport Goldman Sachs szacował całkowity rozmiar amerykańskiego rynku prywatnych, pozainstytucjonalnych (bez funduszy zabezpieczających) kredytów i pożyczek, który osiągnął wartość 843 mld $, podczas gdy równocześnie ryzyko kredytodawców w systemie P2P oszacowano na 209 mld $[9].
Payment, czyli płatności elektroniczne, oferują swoim klientom różnorodne platformy obsługujące internetowe płatności. Raport BCG prognozuje wartość fintechowych transakcji bezgotówkowych do 2023 roku na 700 bln $, natomiast dochody z przeprowadzonych płatności szacuje się na 2 bln $[10]. Spośród fintechowych startupów działających w obszarze Payment można wyszczególnić dwie grupy. Pierwsza, a zarazem największa, skupia startupy umożliwiające dokonywanie płatności, z których wiele wyspecjalizowało się w poszczególnych, nieraz bardzo wąskich niszach na rynku. Drugą stanowią firmy zapewniające infrastrukturę umożliwiającą przeprowadzanie procesów płatności (np. oparte na chmurze platformy e-commerce), oferując swoje usługi firmom z grupy pierwszej, a zatem mogą być traktowane jako ich podwykonawcy w obszarze udostępniania swojej infrastruktury. Ich modele biznesowe różnią się znacząco: pierwsza operuje w segmencie B2C (business-to-consumer) oraz B2B (business- to-business), podczas gdy druga działa wyłącznie w obrębie B2B.
Startupy typu Money Transfer są podobne do Payment pod względem wykorzystywanej technologii i podejścia biznesowego, ale różnica polega na tym, że ich usługi są w większości skierowane tylko do klienta indywidualnego (B2C). Większość z nich działa na międzynarodowym rynku transferów pieniężnych. Bank Światowy już w 2013 roku wskazywał, że rynek transferów pieniężnych w krajach rozwiniętych przekroczy 540 mld $ w 2016 roku, a w skali globalnej przepływy pieniężne szacowano w tym samym okresie na 700 mld $[11]. Startupy te specjalizujące się w przelewach i wykorzystujące do tego najnowszą technologię, trudno osiągalną dla przeciętnego banku, są w stanie znacznie zredukować opłaty i czas operacji w ramach skostniałego systemu międzynarodowych przelewów.
Fintechowe startupy typu Wealth Management oferują natomiast wysoce spersonalizowane doradztwo finansowe. Te firmy także można podzielić na dwie główne grupy: pierwsza, specjalizująca się w doradztwie inwestycyjnym znana jest jako Robo-Advisor[12], natomiast druga to pozostałe firmy świadczące usługi doradztwa finansowego i majątkowego. Ich głównym zadaniem jest przede wszystkim doradztwo inwestycyjne oraz pomoc w zachowaniu kontroli nad codziennym finansami (cash flow, balance of payments). Robo-Advisor to software łączący w sobie elementy FinTech i Big Data celem zautomatyzowania procesu inwestycyjnego[13]. Z reguły Robo-Advisor oferuje portfolio wybranych celów inwestycyjnych, natomiast znacznie rzadziej dotyka kwestii takich jak podatki i emerytury. Łączną wielkość aktywów Wealth Management szacowano na 55-60 mld $ w 2015 roku[14]. Druga grupa firm zajmujących się Wealth Management oferuje swoim klientom możliwość indywidualnego zarządzania finansami za pomocą aplikacji mobilnych, pomagając zrównoważyć przychodzące i wychodzące przepływy środków pieniężnych, aby zmniejszyć poziom zadłużenia ich użytkowników, zaś jeszcze inne oferują różnego rodzaju narzędzia kredytowe, które symulują wpływ potencjalnej zmiany sytuacji finansowej użytkownika w przyszłości.
Natomiast startupy zajmujące się kryptowalutami wykorzystują technologię blockchain do obrotu takimi cyfrowe waluty jak chociażby bitcoin (BTC), oferując przy tym holistyczne ekosystemy dla wirtualnych walut i płatności[15]. Obecnie najbardziej popularną kryptowalutą jest powstały w 2009 roku bitcoin[16]. Wszystkie kryptowaluty oparte są na technologii blockchain, będącą rozproszoną bazą danych zawierającą ciągle rosnącą, publicznie dostępną bazą wszystkich transakcji i transferów, które zostały kiedykolwiek zrealizowane za pomocą danej kryptowaluty. Szczególnymi cechami kryptowalut jest ich transparentność oraz brak możliwości zmiany raz zapisanych rekordów, co eliminuje ryzyko potencjalnego oszustwa. Zdecentralizowana, rozproszona, programowalna i jednocześnie niezmienna sieć zapisu danych może znaleźć zastosowanie w wielu aspektach usług finansowych[17], ale także chociażby w logistyce (obsługa łańcuchów dostaw), gdzie nad takimi rozwiązaniami pracuje już od kilku lat IBM i Maersk[18],[19].
KONKURENCJA
Raport IDC wskazywał, że ogółem 30% banków uważa fintechowe startupy za konkurencję i za potencjalne zagrożenie, ale w poszczególnych krajach odsetek ten może być wyższy – na przykład we Francji aż 43%, a w Niemczech 37%[20]. Z kolei bank Goldman Sachs wskazywał, że 7% jego rocznych zysków (ponad 11 mld $) może być zagrożone przez startupy fintechowe do 2020 roku[21]. Aby zapobiec ewentualnej utracie pozycji rynkowej banki często tworzą własne fundusze Venture Capital inwestujące w startupy fintechowego, celem ograniczenia ewentualnych strat poprzez wykupienie potencjalnie najgroźniejszych konkurentów spośród startupów albo włączenie ich produktów do oferty banku. Przykładem tego może być słynny kazus startupu Simple, który został przejęty przez hiszpański bank BBVA za 117 mln $[22].
W pierwszym kwartale 2016 roku łączne inwestycje w startupy fintechowe wynosiły 5,7 mld $, czyli wzrosły aż o 22% w stosunku do poprzedniego kwartału. Chińskie startupy Lu.com i JD Finance przyjęły kolejne rundy finansowania pochodzące od chińskich banków, które zainwestowały w te dwie firmy ponad 1 mld $. W analogicznym okresie w Stanach Zjednoczonych siedemnaście różnych startupów przyciągnęło inwestycje w przedziale 30-400 mln $ każda[23]. Z kolei inne banki postanowiły rozwijać swoje wewnętrzne programy innowacyjne, tworząc własne rozwiązania fintechowe. Przykładowo już w 2015 roku niemiecki Commerzbank ogłosił, że pracuje nad swoją kompleksową strategią cyfrową, która została ukończona w 2020 roku, a jej elementem są m.in. inkubator przedsiębiorczości w postaci funduszu inwestycyjnego Commerz Ventures. Równolegle w tym samym okresie Deutsche Bank przeznaczył ponad 1 mld € na inwestycję w infrastrukturę cyfrową i przetestowanie ponad pół tysiąca startupowych pomysłów biznesowych rocznie[24].
Inną strategią konkurencji banków z fintechowymi startupami są wewnętrzne programy innowacyjne banków, które wykorzystując posiadane przez siebie zasoby oraz pozycję rynkową próbują nadążyć za startupami. Przykładowo Goldman Sachs opracował mobilną aplikacją kredytową, funkcjonującą niczym wirtualny bank, za pomocą której są oferowane pożyczki kilku tysiącom Amerykanom[25], a Danske Bank został liderem na lokalnym, duńskim rynku płatności, stosując dysruptywną ścieżkę rozwoju w formule up-market, poprzez stworzenie oddzielnej jednostki biznesowej. Dzięki temu powstała aplikacja mobilna do realizacji płatności MobilePay, która została pobrana przez ponad 60% dorosłych Duńczyków, jednocześnie znacząco poprawiając wizerunek marki na rynku[26].
Niebezpieczeństwem dla tych wewnątrzbankowych projektów innowacyjnych jest naturalna tendencja do narzucania elastycznym zespołom pracującym nad innowacjami skostniałych schematów organizacyjnych innych działów organizacyjnych banku. W ten sposób niezrozumienie odmiennego charakteru organizacyjnego obszarów innowacyjnych może stanowić główne zagrożenie dla innowacyjnego potencjału fintechowych projektów bankowych. Takie podejście w naturalny sposób zniechęca zarówno potencjalnych intraprzedsiębiorców jak i przyszłe startupy od współpracy z bankami. Sam fakt strategii innowacyjnego rozwoju danego banku, nie gwarantuje jeszcze jego sukcesu rywalizacji o klientów z wciąż powstającymi nowym startupami fintechowymi[27].
KOOPERACJA
Raport The Paypers dowodzi, że historia wielu innowacyjnych startupów fintechowych, którym udało się przetrwać na rynku, raczej współpracowała z bankami, niż z nimi rywalizowała[28]. Możliwości kooperacji banków ze startupami rodzi zupełnie nowe pola potencjalnych korzyści dla obu instytucji, jak i dla rozwoju całego globalnego systemu finansowego. Raport IDC wskazuje, że więcej banków z regionu EMEA widzi w startupach raczej potencjalnych kooperantów, niż konkurentów, co jak się wydaje jest obecnie nieodzowne, aby banki zachowały swoją dotychczasową pozycję rynkową[29].
W ten sposób startupy są postrzegane przez banki przede wszystkich w Wielkiej Brytanii i we Włoszech, gdzie jawią się one jako potencjalni partnerzy banków, natomiast najmniej chętne do współpracy ze startupami są banki francuskie, gdzie tylko 20% deklaruję taką gotowość do kooperacji[30]. Z drugiej strony, startupy są z reguły otwarte na współpracę z bankami, gdyż są one wciąż uzależnione od banków jako operatorów kont i płatności. Przykładowo Lending Club, jeden z największych na świecie startupów fintechowych, nawiązał współpracę z blisko 200 bankami w Stanach Zjednoczonych, a hiszpański Standander i brytyjski Royal Bank of Scotland rozpoczęły współpracę ze startupami oferującymi kredyty i pożyczki w oparciu o sieć P2P[31].
Raport Deutsche Banku z kolei wskazuje, że obecnie ze strony banków ryzyko współpracy ze startupami jest niższe niż kiedykolwiek wcześniej, co w efekcie zachęca banki raczej do zaciągania innowacji z zewnątrz, pozyskując je od startupów, niż samemu rozwijać własne innowacyjne projekty typu out-of-the-box[32]. Ten sam bank w 2016 roku uruchomił we Frankfurcie nad Menem nowoczesną „fabrykę cyfrową”, będącą akceleratorem innowacyjnych projektów w bankowości. Ogółem Deutsche Bank stworzył u siebie blisko 30.000 miejsc pracy zorientowanych jedynie na rozwój innowacyjnych projektów[33]. Bank ten w sposób szczególny stawia na swoich innowacyjnych projektów fintechowych na obszar B2B jednocześnie wskazując, że posiada on ponad dwukrotnie większy potencjał wzrostu niż B2C[34].
W środowisku bankowym można obecnie pokusić się wyodrębnienie i wskazanie czterech różnych modeli kooperacji banków ze startupami:
Model rozwoju nowego produktu (new product development): np. Santander z Ripple, Commerzbank z iWoca, Opus Bank z Digit, Pingan z eToro.
Model rozwoju nowych kanałów dystrybucji (development of new distribution channels), np. J.P.Morgan z OnDeck, Leading SME Bank z MarketInvoice, FidelityInvestments z Betterment, czy współpraca startupu Azimo z kilkunastoma bankami.
Model wykorzystania płynności organizacyjnej (utilization of institutional liquidity), np. Victory Park Capital z iZettle, Santander z Funding Circle, British Business Bank z MarketInvoice, czy startup Raisin współpracujący z 17 bankami europejskimi.
Model optymalizacji wewnętrznych procesów back office (internal back office processes optimization), np. Mambu, Currencycloud, CrossLend, DemystData.
PODSUMOWANIE
Korzyści ze współpracy pomiędzy bankami, a startupami wydają się być obustronne, bowiem dzięki temu banki zyskują dostęp do innowacyjnych pomysłów i przełomowych technologii, natomiast startupy mogą korzystać z funduszy banków, ich infrastruktury, renomy, czy też bazy klientów. Startupy, które podjęły wyzwanie i zakwestionowały status quo w sektorze finansowym, mają przed sobą długą drogę, gdyż nie ma możliwości osiągnięcia szybkiego i łatwego sukcesu na rynku usług finansowych[35]. Dla większości współczesnych startupów wspólną cechą wydaje się fakt, że na pewnym etapie ich rozwoju wszystkie one są w pewnym stopniu zależne od synergii z istniejącym bankiem lub dostawcą infrastruktury (np. Visa, Mastercard) z powodu nieuniknionej potrzeby wprowadzenia środków klientów do systemu finansowego danego startupu. W ten sposób banki zamiast unikać startupów mogą skorzystać na roli pośrednika między nimi, a klientami indywidualnymi, zapewniając odpowiednią infrastrukturę. Rezultatem może być także większa satysfakcja klientów ze swojego banku, który zapewnia im innowacyjne usługi, bez konieczności korzystania z innych podmiotów. W ten sposób startupy fintechowe mogą być przez banki postrzegane jako frenemies (friends and enemies), gdyż konkurując ze sobą na poziomie poszczególnych usług, w całościowym ujęciu zagadnienia są dla siebie naturalnymi partnerami, w sposób komplementarny uzupełniając swoje oferty dla finalnych klientów.
PRZYPISY
[1] Sam Dogen, Why It’s So Hard To Get A Mortgage According To A Loan Officer, Financial Samurai, 30 XII 2019, https://www.financialsamurai.com/why-is-it-so-hard-to-get-a-mortgage-a-loan-officers-perspective/, dostęp: 5 II 2021. [2] Ben Gilbert, It's been 10 years since the iPhone debuted — look how terrible the first one seems today, Business Insider, 9 I 2017, https://businessinsider.com.pl/international/its-been-10-years-since-the-iphone-debuted-look-how-terrible-the-first-one-seems/jslwcwd, dostęp: 5 II 2021. [3] Michael Fotis, Consumer Insight, December 2015, Smart Money People, 16 XII 2015, https://smartmoneypeople.com/news/post/consumer-insight-december-2015, dostęp: 6 II 2021. [4] Christian Grobe, Will The Fintech Revolution End Banking?, YouTube, 20 VII 2015, https://www.youtube.com/watch?v=_wfEdi7h1FI, dostęp: 4 II 2021. [5] Stanford University, Fintech Revolution: How Disruptive Innovation is Transforming Financial Services, YouTube, 26 VII 2016, https://www.youtube.com/watch?v=ueJYbg1M_4E, dostęp: 5 II 2021. [6] EY & University of Cambridge, Moving Mainstream. The European Alternative Finance Benchmarking Report, 2015, s. 12, https://www.jbs.cam.ac.uk, dostęp: 30 I 2021. [7] EY & University of Cambridge, Moving Mainstream. The European Alternative Finance Benchmarking Report, 2015, s. 9, https://www.jbs.cam.ac.uk, dostęp: 30 I 2021. [8] EY & University of Cambridge, Moving Mainstream. The European Alternative Finance Benchmarking Report, 2015, s. 9, https://www.jbs.cam.ac.uk, dostęp: 30 I 2021. [9] Goldman Sachs, The Future of Finance. Part 1: The Rise of the New Shadow Bank, 2015, s. 3, http://www.betandbetter.com, dostęp: 31 I 2021. [10] The Boston Consulting Group, Global Payments 2014. Capturing the Next Level of Value, 2014, s. 7, http://bfsi-india.com, dostęp: 2 II 2021. [11] The World Bank, Migration and Remittance Flows: Recent Trends and Outlook. 2013-2016, 2013, s. 1, https://siteresources.worldbank.org, dostęp: 4 II 2021. [12] Deloitte, Robo-Advisors. Capitalizing on a growing opportunity, 2015, s. 3, https://www2.deloitte.com, dostęp: 3 II 2021. [13] Accenture, The Rise of Robo-Advice. Changing the Concept of Wealth Management, 2015, s. 4, https://www.accenture.com, dostęp: 3 II 2021. [14] The Wall Street Journal, Putting Robo Advisers to the Test, 2015, http://www.wsj.com/articles/putting-robo-advisers-to-the-test-1429887456, dostęp: 5 II 2021. [15] Satoshi Nakamoto, Bitcoin: A Peer-to-Peer Electronic Cash System, 2008, s. 1, https://bitcoin.org, dostęp: 4 II 2021. [16] Swift Institute, Virtual Currencies: Media Of Exchange Or Speculative Asset?, 2016, s. 22, https://www.swiftinstitute.org, dostęp: 2 II 2021. [17] The UK Government Chief Scientific Adviser, Distributed Ledger Technology: beyond block chain, 2016, s. 17, https://www.gov.uk, dostęp: 1 II 2021. [18] Maersk, TradeLens blockchain-enabled digital shipping platform continues expansion with addition of major ocean carriers Hapag-Lloyd and Ocean Network Express, 2 VII 2019, https://www.maersk.com/news/articles/2019/07/02/hapag-lloyd-and-ocean-network-express-join-tradelens, dostęp: 6 II 2021. [19] IBM, Maersk and IBM Introduce TradeLens Blockchain Shipping Solution, 9 VIII 2018, https://newsroom.ibm.com/2018-08-09-Maersk-and-IBM-Introduce-TradeLens-Blockchain-Shipping-Solution, dostęp: 7 II 2021. [20] International Data Corporation & SAP, The Digital-Ready Bank. How Ready are European Banks for a Digital World, 2016, s. 22, https://www.sap.com, dostęp: 2 II 2021. [21] Goldman Sachs, The Future of Finance. Part 1: The Rise of the New Shadow Bank, 2015, s. 3, http://www.betandbetter.com, dostęp: 31 I 2021. [22] The New York Times, BBVA Buys Banking Start-Up Simple for $117 Million, 2014, http://dealbook.nytimes.com/2014/02/20/bbva-buys-banking-start-up-simple-for-117-million, dostęp: 4 II 2021. [23] KPMG & CB Insights, The Pulse of FinTech, Q1 2016, 2016, s. 6-7, https://assets.kpmg.com, dostęp: 6 II 2021. [24] Christian Grobe, Will The Fintech Revolution End Banking?, YouTube, 20 VII 2015, https://www.youtube.com/watch?v=_wfEdi7h1FI, dostęp: 4 II 2021. [25] Goldman Sachs, Goldman Sachs Launches New Online Personal Loan Platform, 2015, http://www.goldmansachs.com/media-relations/press-releases/current/announcement-marcus-by-goldman-sachs.html, dostęp: 7 II 2021. [26] DIBS, Nordic E-commerce, 2015, s. 3, http://www.dibspayment.com, dostęp: 6 II 2021. [27] Bloomberg, Biggest Global Banks at Davos: We're All Fintech Innovators Now, 25 I 2016, http://www.bloomberg.com/news/articles/2016-01-25/biggest-global-banks-at-davos-we-re-all-fintech-innovators-now, dostęp: 7 II 2021. [28] The Paypers, B2B Fintech: Payments, Supply Chain Finance & E-Invoicing Guide 2016, 2016, s. 34, http://cashandliquidityamericas.com, dostęp: 6 II 2021. [29] International Data Corporation & SAP, The Digital-Ready Bank. How Ready are European Banks for a Digital World, 2016, s. 22, https://www.sap.com, dostęp: 2 II 2021. [30] International Data Corporation & SAP, The Digital-Ready Bank. How Ready are European Banks for a Digital World, 2016, s. 22, https://www.sap.com, dostęp: 2 II 2021. [31] Christian Grobe, Will The Fintech Revolution End Banking?, YouTube, 20 VII 2015, https://www.youtube.com/watch?v=_wfEdi7h1FI, dostęp: 4 II 2021. [32] Deutsche Bank, FinTech 2.0:Creating New Opportunities Through Strategic Alliance, 2015, s. 9, http://www.gtb.db.com, dostęp: 7 II 2021. [33] Finextra, Deutsche Bank opens digital factory in bid to become tech firm, 2016, https://www.finextra.com/newsarticle/ 29527/deutsche-bank-opens-digital-factory-in-bid-to-become-tech-firm, dostęp: 5 II 2021. [34] Deutsche Bank, FinTech 2.0:Creating New Opportunities Through Strategic Alliance, 2015, s. 7, 12, 24, http://www.gtb.db.com, dostęp: 7 II 2021. [35] Traxpay, Don’t Bank On Fintech’s Cooperation, Says Sparklabs, 2016, http://traxpay.com/2016/07/dont-bank-on-fintechs-cooperation-says-sparklabs, dostęp: 7 II 2021.
POBIERZ PDF