Klastry w gospodarce
Zaktualizowano: 13 wrz 2020
Autor: Ewelina Nycz
Klastry przyczyniają się do szybszego wzrostu gospodarczego i stanowią szansę dla wzmocnienia lokalnej przedsiębiorczości. Dzięki nim możliwe jest podniesienie produktywności, zintensyfikowanie eksportu i stworzenie nowych miejsc pracy. Ale przede wszystkim klastry służą wzmocnieniu poszczególnych sektorów w danym regionie jako tzw. regionalne lokomotywy rozwoju.
Dyskusje na temat klastrów oraz ich znaczenia dla regionalnych i krajowych gospodarek są jak najbardziej aktualne. Jak podaje Michael Porter, amerykański ekonomista, klaster to:
Geograficzne skupisko wzajemnie powiązanych firm, wyspecjalizowanych dostawców, jednostek świadczących usługi, firm działających w pokrewnych sektorach i związanych z nimi instytucji (na przykład uniwersytetów, jednostek normalizacyjnych i stowarzyszeń branżowych) w poszczególnych dziedzinach, konkurujących między sobą, ale również współpracujących.
Podejście klastrowe uwzględnia szerokie promowanie strategicznej grupy podmiotów oraz skoncentrowanie się na dostawcach, klientach, organizacjach i na integracji z sąsiadującymi branżami. Wykorzystuje się przy tym wspólne rozwiązania technologiczno-informatyczne, wspólne kanały dystrybucji (tzw. synergia) i konstruktywny dialog z władzami publicznymi.
Początek tworzenia klastrów datuje się na połowę lat 80. ubiegłego wieku. W Europie klastry zaczęły powstawać głównie latach 1997-2010 (np. Austria – lata 1999-2003, Dania - lata 2003-2010, Francja – po 2005 r., Hiszpania – po 2006 r.). Jak pokazują dane Cluster Initiative Survey, 59% badanej populacji klastrów powstała w 2007 r. lub później. W Polsce było podobnie – w roku 2007 oraz 2011 powstało najwięcej klastrów w kraju. Było to podyktowane dostępnością dotacji z Unii Europejskiej przeznaczonych na tego typu inicjatywy (powstanie inicjatywy klastrowej, wynagrodzenie dla animatora klastra, koszty zarządzania, działania promocyjne, wizyty studyjne itp.). W 2012 r. odnotowano 212 inicjatyw klastrowych, natomiast w 2015 Polska Agencja Rozwoju Regionalnego (PARP) zinwentaryzowała nieco mniej, bo 134 klastry (skupiających ponad 4 500 przedsiębiorstw i zatrudniających ok. 400 000 pracowników.). Klastry jako „żywe” podmioty przechodzą swój cykl istnienia, poczynając od fazy zalążkowej (tzw. inicjatywy klastrowej) po fazę wzrostową i aż do fazy Kluczowego Klastra Krajowego (według nowego modelu polityki klastrowej 2020+).
Polskie klastry na tle klastrów w Europie to stosunkowo młode organizacje, które dopiero kształtują swoje struktury i modele działania. Zlokalizowane są na terenie o największym potencjale rozwojowym w danym województwie.
Źródło: G. Buczyńska, D. Frączek, P. Kryjom, Raport z inwentaryzacji klastrów w Polsce 2015, PARP, Warszawa 2016, s. 18.
Specjalizacje gospodarcze klastrów w Polsce są bardzo różnorodne, m.in. ICT (technologie informacyjno-komunikacyjne), lotnictwo, budownictwo, przemysł spożywczy, a nawet gospodarka odpadami.
Źródło: G. Buczyńska, D. Frączek, P. Kryjom, Raport z inwentaryzacji klastrów w Polsce 2015, PARP, Warszawa 2016, s. 35.
Branża ICT reprezentuje aż 19 klastrów zlokalizowanych w 9 województwach. Na drugim miejscu specjalizacji gospodarczych jest energetyka i odnawialne źródła energii (16 klastrów), na trzecim zaś budownictwo (12 klastrów). W przemyśle spożywczym bądź rolno-spożywczym funkcjonuje 5 klastrów rozlokowanych w 5 województwach: kujawsko-pomorskim, lubelskim, podkarpackim, wielkopolskim i pomorskim.
Klaster jako sieć współpracy wymaga ogromnego zaangażowania jego koordynatora (animatora). Reprezentuje on klaster w relacjach zewnętrznych, zajmuje się bieżącą jego administracją i realizuje inne funkcje niezbędne do prawidłowego funkcjonowania całości. Obecnie rola animatora klastra jest bardzo wymagająca. Oczekiwania członków klastrów są coraz większe, a możliwości animatorów uzależnione od czynnika ludzkiego oraz finansowego (składki członkowskie, środki zewnętrzne itp.). Członkami klastra mogą być m.in. mikro, małe i średnie przedsiębiorstwa, duże firmy, jednostki samorządu terytorialnego, szkoły i uczelnie wyższe.
W Polsce odnotowano największy przyrost klastrów w latach 2012-2014 (ponad 200 organizacji). W tym okresie klastrom był dedykowane specjalne mechanizmy dotacji ze środków europejskich. Niestety w kolejnych latach nie było już takiej formy wsparcia i nacisk został położony na startupy (które potencjalnie mogłyby być członkami klastrów). Wyjątek stanowi województwo mazowieckie, które stworzyło dedykowany mechanizm wsparcia klastrów oraz wzmocnienia ich pozycji konkurencyjnej na rynku w ramach Regionalnej Strategii Innowacji dla Mazowsza.
Nowy model polityki klastrowej związanej z unijną perspektywą finansową na lata 2021-2027 zakłada dostosowanie instrumentów wsparcia do potrzeb klastrów na określonym etapie rozwoju. Może to być widoczne w nowej perspektywie finansowej UE oraz przyszłej polityce regionalnej województw (m.in. Regionalny Program Operacyjny).
Źródło: informacja uzyskana od Ministerstwa Rozwoju.
Klastry określają swoje cele i założenia, w których często pojawia się osiągnięcie statusu Krajowego Klastra Kluczowego (KKK), którego definicja przedstawia się następująco:
Klaster o istotnym znaczeniu dla gospodarki kraju i wysokiej konkurencyjności międzynarodowej; Krajowe Klastry Kluczowe są identyfikowane na poziomie krajowym, w oparciu o analizę sześciu kluczowych obszarów funkcjonowania klastrów: zasobów ludzkich i organizacyjnych, zasobów finansowych i infrastrukturalnych, potencjału gospodarczego, tworzenia i transferu wiedzy, działania na rzecz polityk publicznych oraz orientacji na klienta.
Osiągniecie statusu KKK to nie tylko prestiż, ale też możliwość ubiegania się o wsparcie finansowe na umiędzynarodowienie klastra (rozwój i| wprowadzenie na rynki zagraniczne swoich produktów). Obecnie w Polsce jest 15 KKK (www.gov.pl/web/rozwoj/lista-kkk), m.in. klaster Interizon reprezentowany przez Fundację Interizon (woj. pomorskie), Bydgoski Klaster Przemysłowy reprezentowany przez Bydgoski Klaster Przemysłowy (woj. pomorskie), klaster Dolina Lotnicza reprezentowany przez Stowarzyszenie Grupy Przedsiębiorców Przemysłu Lotniczego „Dolina Lotnicza” (woj. podkarpackie), klaster Silesia Automotive & Advanced Manufacturing reprezentowany przez Katowicką Specjalną Strefę Ekonomiczną S.A. (woj. śląskie). Bycie członkiem klastra o statusie KKK to ogromna nobilitacja i możliwość realizowania krajowych i międzynarodowych projektów badawczo-rozwojowych, a także kreowania gospodarki, edukacji w regionie na rzecz potrzeb branży i niejednokrotnie również współtworzenia polityki klastrowej (konsultacja, rekomendacje itp.).
Kolejnym programem certyfikacji klastra jest European Cluster Excellence Initiative, który pozwala na korzystanie z programów wsparcia ze źródeł zewnętrznych. Od 2010 r. objęto analizą ponad 1100 organizacji klastrowych z 45 krajów. Ponad 100 z nich otrzymało znak Gold Label, około 130 znak Silver Label, pozostałe Bronze Label.
Strategiczne obszary rozwoju klastrów w Polsce można zobrazować na przykładzie pajęczej sieci (sieci zależności). Koordynowanie takiej struktury to ogromne wyzwanie nie tylko w zakresie zarządzania, ale również przedsiębiorczości. Klastry są kluczem do osiągnięcia większej konkurencyjności gospodarki kraju. Naturalnie nawiązana współpraca przedsiębiorstw, instytucji badawczych, instytucji otoczenia biznesu, organizacji pozarządowych oraz władz lokalnych określana jest mianem katalizatora procesów innowacyjnych. Klastry stanowią także istotny element spójnych ze sobą polityk publicznych prowadzonych przez państwo, m.in. polityki edukacyjnej, przemysłowej czy innowacyjnej. To, co jest największą wartością klastra, to fakt, że są to relacje przedsiębiorstw nie tylko na poziomie zawodowym, ale często również osobistym, bazujących na wartościach, jakimi są zaufanie i „zdrowa” konkurencja.
Źródło: www.gov.pl/web/rozwoj/krajowe-klastry-kluczowe
Przedsiębiorstwa szukają możliwości rozwoju – miejsca, które zapewni dostęp do zasobów (środków), a także w którym łatwiej jest nawiązać relacje w łańcuchach wartości. Poprzez bliskość podmiotów, które działają w podobnych branżach i sektorach, można ograniczyć pewne koszty (np. transport lub udział w targach) oraz utrzymać relacje biznesowe. Istotna jest również wymiana informacji pomiędzy przedsiębiorstwami, łatwość w realizowaniu wspólnych projektów czy też większa skuteczność działania i przebicia się w regionie bądź poza nim. To wspólne tworzenie „masy krytycznej” powoduje, iż zdobywa się nową pozycję na rynku. Niejednokrotnie wejście we współpracę z konkurentem z branży pozwala na uniknięcie walk konkurencyjnych. Ponadto współpraca z innymi firmami, większymi bądź mniejszymi, daje możliwość dostępu do świeżych, kreatywnych pomysłów. Podczas spotkań członków wspólnego klastra – m.in. na targach, konferencjach, szkoleniach, wizytach studyjnych – istnieje możliwość poznania się, nawiązania nowej relacji, a także analizy nowych obszarów działania lub szukania formy wzmocnienia przedsiębiorstwa. Współpraca na tym poziomie to może być też wspólny marketing i promocja, niejednokrotnie wspólna platforma informacyjna, strona internetowa lub fanpage w mediach społecznościowych, które w dobie XXI w. stanowią ogromne znaczenie dla konkurencyjności firm. Niejednokrotnie sama obecność w klastrze nie przekłada się do uzyskania korzyści (bo np. firma jest tak zaawansowana, że wymaga specjalistycznej formy rozwoju). Ale jeżeli przedsiębiorstwo wskaże obszary zainteresowań – będzie inicjowało pewne działania w klastrze – na pewno przyniesie to większy efekt, aniżeli działałoby samo.
Warto tutaj zwrócić uwagę na jeden z najsłynniejszych klastrów, prawdziwy sukces gospodarczy, jakim jest Dolina Krzemowa w Kalifornii w Stanach Zjednoczonych. Od lat 50. XX w. stanowi centrum zaawansowanych technologii (ang. ‘high-tech’) i jest siedzibą wielu korporacji transnarodowych. Dolina Krzemowa jest znakomitym przykładem tego, że klastry mogą być gwarancją długoterminowego wzrostu gospodarczego. W tej najsłynniejszej technopolii na świecie zlokalizowanych jest ponad 3 tys. przedsiębiorstw, w tym Google, Microsoft, Apple, eBay, Facebook, Adobe. Ci technologiczni magnaci wyznaczają trendy w branży i niezmiennie zajmują najwyższe miejsca w rankingach Fortune 1000. Jak wynika z publikowanego corocznie przez Bloomberga indeksu Richest Places, średni roczny dochód gospodarstwa domowego w Artherton przekroczył pół miliona dolarów, co świadczy o zarobkowym „El Dorado” w stanie Kalifornia. Ten sukces przekłada się na niezwykle wysoki wynik PKB regionu (70 662 USD na jednego mieszkańca) i również całego kraju. Warto zaznaczyć, iż sukces i sam rozwój Doliny Krzemowej był wynikiem dłuższego procesu rozwoju, modernizacji i innowacyjności całej Kalifornii.
Źródło: www.meritum.us/2020/03/16/dolina-krzemowa-w-kalifornii/
Idąc przykładem rodzimego rynku, w zupełnie innej odsłonie można pokazać działania dla sektora rynku produktów spożywczych – choćby klaster Podkarpackie Smaki (woj. podkarpackie), który zrzesza 68 podmiotów (producenci, wytwórcy produktów regionalnych, tradycyjnych i ekologicznych – głównie mikro i małe przedsiębiorstwa). Klaster zarządzany jest przez stowarzyszenie (Instytucję Otoczenia Biznesu) i nie posiada osobowości prawnej. Ta inicjatywa klastrowa powstała w 2013 r. i została sfinansowana ze środków zewnętrznych. Zastosowano tu podejście branżowe i klastrowe, co wpłynęło na jak najlepszy efekt dla tego klastra, jego członków oraz rozwoju MŚP i branży rolno-spożywczej w regionie. Dzięki niemu cała struktura mogła szybko rozwinąć się z fazy zalążkowej do regionalnego klastra wzrostowego.
Od początku swojego istnienia klaster Podkarpackie Smaki integrował branżę poprzez udział w targach w całej Polsce i za granicą. Współorganizował różne wydarzenia, udział w szkoleniach, udział w wizytach studyjnych, a także wspólną promocję i działania informacyjno-promocyjne (tj. audycje w radiu, ulotki, strony internetowe). Stworzył wspólny łańcuch dostaw – polegający na wprowadzeniu do obrotu Półek Podkarpackie Smaki z lokalną żywnością – a także wspólną platformę sprzedażową sklepu internetowego (www.sklep.podkarpackiesmaki.pl) oraz sklepu stacjonarnego (w tym wspólny magazyn). To jeden z 5 klastrów spożywczych w Polsce, który znalazł się na liście 134 aktywnych klastrów wg inwentaryzacji klastrów przeprowadzonej przez PARP w 2015 r. Ponadto czynnie brał udział w benchmarkingu klastrów w 2018 r. a także poddaje się monitoringowi klastrów w ramach Strategii rozwoju województwa – Podkarpackie 2020. Obecnie animator Podkarpackich Smaków – mimo ogromnego doświadczenia w zarządzaniu klastrem oraz jego potencjału (68 członków) – niestety boryka się z problemem braku środków na działania, tj. na wynagrodzenie animatora oraz aktywność informacyjno-promocyjną na rzecz klastra i jego członków.
Jak widać, specyfika działania klastrów na świecie jest bardzo różnorodna, ale to one potrafią w sposób racjonalny integrować środowisko gospodarcze (konkurencyjne). Bez względu na charakter branży pozwalają inicjować wiele działań na rzecz rozwoju i promocji danych dziedzin, uczestniczyć w konsultacjach, badaniach, kreowaniu gospodarek lokalnych, a nawet kierunków w szkołach średnich czy uczelniach wyższych. Mogłyby mieć one jeszcze bardziej znaczący głos w kreowaniu przedsiębiorczości lokalnej, ale to wymaga dużej znajomości obecnych trendów oraz innowacyjnego podejścia do współpracy pomiędzy firmami, uczelniami oraz administracją publiczną (potrójna helisa współpracy), a nie każdy region jest na to otwarty.
POBIERZ ARTYKUŁ (PDF)
klastry w gospodarce
.pdf
Download PDF • 680KB