Nowa strategia przemysłowa Unii Europejskiej
Zaktualizowano: 26 sie 2020
Autor: Mateusz Benedykt Dzięcielski
Obecnie wielu analityków spraw europejskich twierdzi, że Unia Europejska znalazła się w momencie Hamiltonowskim – kluczowym punkcie swojej historii, który albo da jej nowy, potężny impuls do dalszego rozwoju, albo całkowicie pozbawi energii do dalszego trwania. Kryzys spowodowany pandemią koronawirusa uświadomił wszystkim decydentom europejskim słabość instytucjonalną Unii oraz jej niezdolność do szybkiego i zdecydowanego działania w celu zapewnienia bezpieczeństwa swoim obywatelom. Kryzys ten nałożył się czasowo z negocjacjami nad kolejnym budżetem UE dotyczącym nowej perspektywy finansowej. Czynione wcześniej plany i strategie unijne wymagają uaktualnienia i mocniejszego odniesienia się do powstałego ostatnio kontekstu globalnego, w którym dwa wielkie postulaty UE – europejska suwerenność strategiczna oraz zielony ład – mogą okazać się przełomowymi projektami rozwojowymi Starego Kontynentu.
Założenia strategii i ogólny kontekst jej powstania
Europa od zawsze była ojczyzną przemysłu. To tutaj zaczęła się rewolucja przemysłowa i to dzięki niej Europa zdominowała kulturowo resztę świata. Ta dominacja – chociaż okresowo kwestionowana – właściwie pozostaje niezachwiana aż do dziś. Obecnie nawet Chiny, główny challenger konstruktywistycznego ładu post-zimnowojennego, nie kwestionują zasadniczych cywilizacyjnych osiągnięć Europy, i szerzej Zachodu jako całości, tylko raczej próbują wykorzystać jej zdobycze przeciwko niej samej. W tej konfrontacji pomiędzy Stanami Zjednoczonymi a Chinami, przemysł, jego lokalizacja, innowacyjność oraz efektowność odgrywają kluczową rolę. Jeśli Unia Europejska chce pozostać podmiotem w tej wielkiej grze, musi szybko i efektywnie zmodernizować swój przemysł oraz uelastycznić strukturę własnej gospodarki. Niewątpliwie jedną z głównych przewag UE jest silny rynek wewnętrzny, który zapewnia europejskiemu przemysłowi stabilne fundamenty i dobrą bazę do dalszego rozwoju. Wiąże się to jednak z podjęciem rywalizacji przemysłowej już nie tylko pomiędzy poszczególnymi krajami członkowskimi UE, ale także z globalnymi liderami przemysłu, takimi jak Chiny, USA czy Japonia.
Twórcy nowej strategii przemysłowej UE widzą przemysł nie tylko jako kluczowy czynnik współczesnej gospodarki, ale także jako znaczący element transformacji w kierunku osiągnięcia neutralności klimatycznej i globalnego przywództwa cyfrowego Unii. Ta dwojaka transformacja – ekologiczna i cyfrowa – jest zarówno główną przyczyną, jak i ostatecznym celem tej strategii. Zakłada powstanie całkiem nowych produktów, usług, rynków i modeli biznesowych, jak również nowych rodzajów miejsc pracy z kompetencjami, które obecnie jeszcze pozostają niewiadomą. Co szczególnie ważne, jednym z założeń nowej strategii jest teza, że transformacja będzie ostatecznie skutkować przejściem z produkcji linearnej na gospodarkę o obiegu zamkniętym. W związku z tym, aby osiągnięcie celów transformacji było w ogóle możliwe, europejski przemysł musi znacząco zwiększyć swoją konkurencyjność i innowacyjność. Autorzy strategii wskazują wprost, że nadrzędnym celem realizacji dwóch transformacji gospodarczych, ekologicznej i cyfrowej, jest ostatecznie suwerenność Europy, rozumiana jako zdolność do obrony swoich wartości i walki o równe warunki działania.
Założenia transformacji przemysłowej Europy
Europejski przemysł już teraz przechodzi znaczącą transformację. Wyraźne jest przechodzenie z produkcji na usługi oraz z wyłącznej własności na współwłasność produktów i usług. Presja na zasoby naturalne skutkuje obecnie takim podejściem do produkcji, które jest w większym stopniu oparte na obiegu zamkniętym. Dzięki przełomowym technologiom, m.in. takim jak druk 3D, Europa, przy jednoczesnym wykorzystaniu swojej dogodnej lokalizacji na świecie, ma możliwość sprowadzenia do niej z powrotem niektórych łańcuchów produkcji, przynajmniej w części kluczowych sektorach. Komisja Europejska przyjmuje, że następne pięć lat będzie miało decydujące znaczenie dla stworzenia zasadniczych warunków, które umożliwią przeprowadzenie tej transformacji opartej o triadę: ekologiczność, cyfrowość, konkurencyjność.
Komisja Europejska co do zasady zdecydowanie odrzuca praktyki protekcjonistyczne, gdyż konkurencyjność wymaga wolnej konkurencji, zarówno w ramach UE, jak i na świecie. Potrzebne są odpowiednie warunki regulacyjne, aby przedsiębiorcy mogli przekuwać swoje pomysły w działania, a przedsiębiorstwa, bez względu na ich wielkość, rozwijały się i prosperowały. Jednocześnie UE powinna być w stanie wzmocnić swoje strategiczne interesy za granicą na drodze dyplomacji i stosunków gospodarczych. Musi wykorzystać oddziaływanie, wielkość i poziom zintegrowania swojego rynku, aby ustanawiać globalne standardy na świecie. Możliwość ich określania – w swych założeniach mających odzwierciedlać europejskie wartości i zasady – wzmocni strategiczną autonomię UE i jej konkurencyjność przemysłową. Europa w dalszym ciągu będzie także prowadzić swobodny i uczciwy handel z partnerami z całego świata, który będzie oparty na zasadach wielostronnego systemu handlowego, realizowanych za pomocą Światowej Organizacji Handlu. Są one niezbędne do zapewnienia otwartych rynków i równych warunków działania. UE będzie kontynuować zatem starania o utrzymanie, zaktualizowanie i unowocześnienie światowego systemu handlowego, tak aby był on przygotowany zarówno na współczesne wyzwania, jak i te przyszłe.
Głównymi założeniami implementacji nowej strategii przemysłowej dla Europy są:
1. Stworzenie nowych fundamentów dla przemysłu, za pomocą pogłębionego i bardziej cyfrowego jednolitego rynku unijnego
Został już przyjęty plan działania dotyczący egzekwowania przepisów o jednolitym rynku, który proponuję powołanie Grupy Zadaniowej ds. Egzekwowania Przepisów Jednolitego Rynku, bowiem Europa tylko jako całość jest w stanie konkurować gospodarczo i technologicznie z innymi globalnymi graczami, takimi jak USA czy Chiny. Szczególne bariery rozwoju jednolitego rynku zidentyfikowano w obszarze świadczenia usług transgranicznych. Postuluje się zatem większą harmonizację podatkową oraz wprowadzenie skonsolidowanej podstawy opodatkowania osób prawnych. Ponadto proponuje się szczególne wsparcie dla MŚP, większą standaryzację i mechanizmy wewnętrznej unijnej certyfikacji, ochronę własności intelektualnej, niezależną unijną politykę w obszarze konkurencji celem zwiększenia wewnętrznej innowacyjności UE, a także przegląd obecnie istniejących unijnych ram konkurencji, szczególnie w kontekście antymonopolowych środków zaradczych. Szczególnymi obszarami wymagającymi wsparcia ze strony państw członkowskich pozostanie sektor energetyczny i sektor ochrony środowiska.
2. Utrzymanie równych warunków działania na świecie
Działania UE będą zmierzały do wzmocnienia globalnych zasad Światowej Organizacji Handlu dotyczących subsydiów dla rodzimego przemysłu wszystkich państw. Ponadto planuje się przyjąć do połowy 2020 roku białą księgę w sprawie subsydiów zagranicznych, której tematem będzie także równy i sprawiedliwy dostęp zagranicznych podmiotów do zamówień publicznych i finansowania unijnego. Planuje się także opracowanie planu działania na rzecz unii celnej i wzmocnienia kontroli celnych na obszarze UE.
3. Wspieranie przemysłu w przejściu na neutralność klimatyczną
Punkt ten zawiera m.in. wprowadzenie strategii inteligentnej integracji międzysektorowej na obszarze UE, a także wspólną europejską przestrzeń danych dotyczących energii, pozwalającą wykorzystać potencjał danych w celu zwiększenia zdolności innowacyjnych sektora energetycznego. Ponadto planuje się uruchomienie platformy sprawiedliwej transformacji celem zaoferowania wsparcia i doradztwa regionom i sektorom w podejmowaniu działań mających uniezależnić je od węgla. Przewiduje się także powstanie i wdrożenie następujących strategii sektorowych: strategii na rzecz czystej stali, strategii w zakresie chemikaliów na rzecz zrównoważoności, strategii na rzecz morskiej energii odnawialnej, strategię na rzecz zrównoważonej i inteligentnej mobilności, strategii na rzecz środowiska zbudowanego, a także ogólny przegląd rozporządzeń w sprawie transeuropejskiej sieci energetycznej oraz mechanizm dostosowywania cen na granicach z uwzględnieniem emisji dwutlenku węgla.
4. Budowanie gospodarki o obiegu zamkniętym
W tym obszarze przyjęto plan działania UE dotyczący nowych ram zrównoważonych produktów mających wprowadzić nową jakość w europejskim przemyśle i uczynić go bardziej konkurencyjnym. Jako przykład wprowadzania owych ram można wskazać nowe regulacje dotyczące zrównoważonych baterii, które, będąc rozwinięciem przyjętych wcześniej regulacji w tym zakresie, jeszcze mocniej wzmocnią pozycję UE w tym sektorze. Przygotowuje się także nową strategię UE dla sektora włókienniczego oraz inicjatywę dotycząca urządzeń elektronicznych o zamkniętym cyklu życia. Zasadniczym jednak założeniem budowy gospodarki o obiegu zamkniętym jest wzmocnienie pozycji konsumentów, aby odgrywali oni aktywną rolę w gospodarce dzięki większej świadomości, bardziej szczegółowym informacjom o danych produktach, a także skuteczniejszym prawom konsumenckim i ich egzekwowaniu, co z kolei zmusi przedsiębiorstwa do większej konkurencyjności i innowacyjności względem siebie.
Przemysłowa i strategiczna suwerenność Europy
Istotą strategicznej suwerenności UE jest ograniczenie zależności od innych podmiotów międzynarodowych w kwestii zapewnienia dostaw najbardziej krytycznych surowców, technologii, żywności oraz infrastruktury. Jako metody rozwoju tej suwerenności wskazuje się m.in. rozwój własnych rynków, produktów i usług celem pobudzenia konkurencyjności. Prognozuje się, że popyt na surowce podwoi się do 2050 roku, dlatego dywersyfikacja źródeł surowców i zapewnienie ich bezpiecznych dostaw będzie miało kluczowe znaczenie dla utrzymania strategicznej suwerenności Europy. Znaczącym wsparciem dla UE jest otwarte otoczenie inwestycyjne, które umożliwia innym podmiotom zagranicznym inwestowanie w konkurencyjność Europy. Planuje się jednak większą kontrolę tego procesu i podporządkowanie go strategicznym celom UE w ramach przyjętych regulacji monitorowania bezpośrednich inwestycji zagranicznych, które zaczną obowiązywać w październiku 2020 r. Nie trzeba dopowiadać tutaj, że regulacje te nabierają szczególnego znaczenia w przypadku kryzysu gospodarczego i nagłej utraty wartości przedsiębiorstw europejskich, na co tylko czekają Chiny ze swoją agresywną strategią inwestycyjną skutkującą praktyką fuzji i przejęć.
Suwerenność technologiczna Europy, jak także jej bezpieczeństwo, zależy przede wszystkim od rodzimej infrastruktury cyfrowej. Oprócz prac nad wsparciem europejskich sieci 5G i cyberbezpieczeństwa Komisja Europejska pracuje także nad projektami dotyczącymi komunikacji kwantowej opartej na koncepcji kwantowej dystrybucji klucza, aby zwiększyć bezpieczeństwo cyfrowe UE i jej państw członkowskich. Inne znaczące obszary nowych technologii, które zamierza wspierać KE, to m.in. robotyka, mikroelektronika, infrastruktura obliczeń wielkiej skali i chmury danych, blockchain, technologie kwantowe, fotonika, biotechnologia przemysłowa, biomedycyna, nanotechnologie, produkty lecznicze, materiały i technologie zaawansowane. Poza tym w sposób szczególny rozważa się wsparcie sektorów obronności i technologii kosmicznych, dla których główną barierą rozwojową jest rozdrobnienie europejskiego przemysłu. Być może zostaną zatem podjęte zdecydowane środki celem zwiększenia jego konsolidacji i wewnętrznej spoistości. W tym celu powołano Europejski Fundusz Obronny, za pomocą którego będą realizowane inwestycje w ramach europejskich łańcuchów wartości w zakresie przemysłu obronnego. Ponadto Fundusz ułatwi współpracę transgraniczną i będzie wspierał rozwój otwartych i dynamicznych łańcuchów dostaw obejmujących MŚP i nowych uczestników rynku. Fundusz będzie również wspierał technologie przełomowe, umożliwiając przedsiębiorstwom podejmowanie większego ryzyka. Głównym środkiem mającym zapewnić większą suwerenność strategiczną Europy ma być osiągnięcie synergii pomiędzy przemysłem cywilnym, obronnym i kosmicznym, przede wszystkim na szczeblu programów wsparcia, technologii, innowacji i rozwoju rodzimych startupów. Ponadto należy reagować elastycznie na zmieniającą się sytuację globalną – problemy i trudności w dostępie do lekarstw i środków ochrony, jakie nastąpiły w Europie w wyniku pandemii COVID-19 skłoniły KE do opracowania nowej strategii farmaceutycznej UE, która będzie częścią ogólnej nowej strategii przemysłowej dla Europy.
Potencjał partnerstwa i budowa sojuszy
Przemysł europejski musi zacząć wykorzystywać na szerszą skalę swoje wyjątkowe uwarunkowania i przewagi konkurencyjne, takie jak m.in. swoją integrację w ramach łańcuchów wartości w wymiarze transgranicznym, różnorodność, tradycje i kapitał ludzki. Wraz z przyspieszeniem dwojakiej transformacji i nasileniem się globalnej konkurencji zacieśniają się powiązania między różnymi produktami i usługami we wszystkich sektorach przemysłu europejskiego. Kluczową rolę mogę odegrać tutaj ekosystemy przemysłowe, które obejmą wszystkie podmioty działające w ramach jednego łańcucha wartości, od najmniejszych przedsiębiorstw typu startup po największe spółki; od środowiska akademickiego po przemysłowe ośrodki badawcze; od usługodawców po dostawców. Regularna analiza i ocena zróżnicowania potrzeb oraz zagrożeń przemysłu spocznie na barkach Komisji Europejskiej. W planach jest także powołanie pluralistycznego i otwartego forum przemysłowego skupiającego dużych i małych przedstawicieli przemysłu oraz szereg ekspertów i partnerów społecznych.
Co ważne, poszczególne ekosystemy mogą wymagać dodatkowego wsparcia ze strony KE, które może polegać na działaniach regulacyjnych, przyznaniu dodatkowego finansowania lub optymalnym wykorzystaniu instrumentów ochrony handlu. Owo wsparcie może następnie przybrać formę specjalnego zestawu środków. Postępy będą monitorowane w sposób ciągły, we współpracy z Parlamentem Europejskim i Radą. W ramach nowej strategii KE dopuszcza także powstanie sojuszy przemysłowych, których przykładem mogą być obecnie istniejące sojusze w obszarach baterii czy mikroelektroniki. Sojusze mogą kierować całością prac i ich wzajemną koordynacją oraz pomóc w finansowaniu projektów na większą skalę, wywołujących pozytywne skutki uboczne w całej Europie, przy wykorzystaniu wiedzy MŚP, dużych przedsiębiorstw, badaczy i siły poszczególnych regionów. Podkreślenia wymaga fakt, iż przyszłe sojusze przemysłowe powinny obejmować również niskoemisyjne gałęzie przemysłu, przemysłowe chmury obliczeniowe, platformy przemysłowe oraz surowce. Już teraz KE zapowiada utworzenie Europejskiego Sojuszu na rzecz Czystego Wodoru, w ramach którego inwestorzy będą mogli współpracować z partnerami rządowymi, instytucjonalnymi i przemysłowymi. Rozważa się także utworzenie sojuszu na rzecz niskoemisyjnych gałęzi przemysłu, sojuszu na rzecz przemysłowych chmur obliczeniowych i platform przemysłowych oraz sojuszu na rzecz surowców.
Podsumowanie
Nowa strategia przemysłowa Unii Europejskiej potencjalnie niesie ze sobą zupełnie nowe możliwości rozwoju przemysłu europejskiego oraz państw członkowskich. Wyraźnie zostały zarysowane główne priorytety transformacji przemysłowej Europy: ekologiczność, cyfrowość i konkurencyjność, a jej ostatecznym celem ma być zdobycie pełnej suwerenności, a co za tym idzie podmiotowości w potencjalnych globalnych przetasowaniach rozpoczętych konfliktem na linii Stany Zjednoczone-Chiny. Okres tworzenia i doszczegółowienia implementacji nowej strategii przemysłowej może być kluczowym dla Polski, gdyż stwarza dla niej potencjał przejścia do czołówki europejskiej pod względem gospodarczym.
W przeciągu ostatnich trzydziestu lat Polska zbudowała solidne podstawy ekonomiczne w oparciu o swoje przewagi konkurencyjne, przede wszystkim takie jak niższe koszty pracy przy jednocześnie wysoko wykwalifikowanej sile roboczej. Jednak polska gospodarka wciąż jest za mało innowacyjna, co nie pozwala jej osiągnąć wyższej pozycji w światowym podziale pracy, a dzięki temu generować wyższych marż w oparciu o eksport innowacyjnych produktów wysokich technologii. Sytuację tę może zmienić właściwe wykorzystanie przez Polskę szansy, jaką stwarza nowa strategia przemysłowa UE. Aby wziąć jak największy udział w reindustrializacji Europy, należy od samego początku uczestniczyć w tworzeniu i modelowaniu całej strategii, a następnie programów koncepcyjnych na poziomie taktycznym i w końcu operacyjnym, a także projektować i postulować wprowadzenie takich narzędzi (np. programów finansowania, standardów technologicznych, regulacji prawnych, ram współpracy międzynarodowej wewnątrz UE), które jak najlepiej będą odpowiadały polskiej specyfice. Umiejętne wykorzystanie możliwości stwarzanych dla Europy przez nową strategię przemysłową wraz z obecną gospodarczą zapaścią krajów jej południa może dać Polsce jedno z czołowych miejsc na przemysłowej mapie UE. Warunkiem jest odpowiednie zaprojektowanie, zrozumienie i wykorzystanie nowej strategii przemysłowej przez polski rząd i polskie przedsiębiorstwa. Obecna sytuacja gospodarcza spowodowana pandemią COVID-19 powoduje, że Polski po prostu nie stać na to, aby nie wziąć udziału w tej zakrojonej na szeroką skalę przemysłowej transformacji Europy.
POBIERZ ARTYKUŁ (PDF)
Nowa_strategia_przemysÅowa_Unii_Europej
.
Download • 543KB