Współpraca nauki z biznesem
Zaktualizowano: 19 lis 2020
Autor: Mateusz Benedykt Dzięcielski
Wstęp
Współpraca pomiędzy sektorami naukowym a biznesowym jest jednym z głównych wyzwań badawczych współczesnych nauk o zarządzaniu i ekonomii. Harmonijne ułożenie wzajemnych powiązań w tej relacji może znacząco przyczynić się do rozwoju gospodarczego danego regionu, co staje się szczególnie ważne, kiedy wyczerpują się dotychczasowe czynniki wzrostu gospodarek rozwijających się. Potencjalny wzrost konkurencyjności w oparciu o innowacyjny rozwój jest istotnym czynnikiem konwergencji ekonomicznej tych państw. Optymalnie rozwijana innowacyjność gospodarki pozwala na zwiększenie ogólnej efektywności produkcji krajowej, a co za tym idzie na uzyskiwanie wyższych marży przez przedsiębiorców i szybszą alokację kapitału w społeczeństwie, co przekłada się na większą zdolność inwestycyjną w skali całej gospodarki.
Truizmem jest stwierdzenie, iż te regiony świata, które są oparte o innowacje, osiągają wyraźnie wyższy poziom rozwoju gospodarczego niż inne. Sztandarowym przykładem w tym przypadku jest kalifornijska Dolina Krzemowa – stanowiąca ścisły klaster przedsiębiorstw wysokich technologii (high-tech) skupionych wokół Uniwersytetu Stanforda na Zachodnim Wybrzeżu USA. W Europie także można wskazać regiony charakteryzujące się zdecydowanie wyższą innowacyjnością i przedsiębiorczością niż ich otoczenie. To, jakie dokładnie czynniki lub ich właściwa kombinacja odpowiadają za wysoki potencjał innowacjotwórczy danych regionów, pozostaje jednym z ciekawszych pytań badawczych. Bowiem w naturalny sposób wysiłek modernizacyjny podejmowany na takim obszarze charakteryzuje się z zasady znacząco większą efektywnością i konkurencyjnością, co powala danemu regionowi szybciej rozwijać się gospodarczo.
Regionalny System Innowacji
Jedną z prób naukowego wytłumaczenia przyczyn sukcesu innowacyjnych regionów jest teoretyczny model Regionalnego Systemu Innowacji (RSI). Może on być postrzegany jako sieć współpracy pomiędzy instytucjami działającymi w danym regionie, których celem jest rozwój jego innowacyjności poprzez wspieranie potencjału innowacyjnego działającym w nim przedsiębiorstw. Jest to zatem „elastyczny, kreatywny i regionalny socjoekonomiczny układ o jak najszerszych powiązaniach, który wykorzystuje lokalne atrybuty i zasoby, które decydują o produkcji i produkcie w sposób odpowiedni do specyfiki lokalnego rynku”. Zjawisko współzależności pomiędzy organizacjami i instytucjami tworzącymi RSI zostanie przedstawione na przykładzie niemieckiego kraju związkowego Badenia-Wirtembergia. Na tym case study, wraz z podbudową teoretyczną, zostanie także podjęta próba wskazania kluczowych determinantów rozwoju RSI, które w przyszłości potencjalnie mogłyby zostać wykorzystane także w polskich warunkach.
Głównych graczy współtworzących RSI można podzielić na trzy typy: biznes (industry), naukę (academia) i władze (government). Jednak sam fakt istnienia tych trzech podmiotów w ramach lokalnego RSI nie implikuje automatycznego powstania innowacyjnego regionu. Są niezbędni, lecz niewystarczający – konieczne są też odpowiednie warunki do samego powstawania innowacji oraz ich implementacji i komercjalizacji w warunkach konkurencyjnej gospodarki rynkowej. Potrzebne jest zatem uzyskanie między tymi trzema kluczowymi elementami efektu synergii - sprzężenia zwrotnego które będzie w stanie wynieść każdy z tych składników na nowy poziom rozwoju. Jednocześnie każde z nich zapewnia dostępność w systemie innych niezbędnych elementów – nauka jest niezbędna do rozwoju wiedzy, biznes – produkcji, a władza zapewnia stabilne ramy interakcji między nimi.
Nauka i biznes na przykładzie niemieckiego landu
Osiągnięcie efektywnego systemu nauki i szkolnictwa wyższego w Badenii-Wirtemberdze było możliwe głównie dzięki wcześniej zaplanowanym i skoordynowanym działaniom rządu federalnego, rządu landowego i samorządów. Ponadto często wkraczał tam kolejny czynnik – lokalny biznes (także w postaci międzynarodowych korporacji działających w tym regionie), któremu zależy na dostępie do dobrze wykształconej kadry pracowniczej. Blisko 50 miejscowości w Badenii-Wirtemberdze posiada przynajmniej jedną uczelnię wyższą, co przyczynia się do zrównoważonego rozwoju całego landu i zapobiega depopulacji poszczególnych powiatów. Nauka podlega zatem zdecentralizowaniu – wiele prestiżowych uczelni mieści się w niewielkich miasteczkach uniwersyteckich, co znacząco ułatwia władzom zapewnienie efektywnej infrastruktury transportowej przy względnie równomiernie rozłożonym popycie na usługi edukacyjne ze strony studentów. Uczelnie posiadają sporą autonomię, dającą im m.in. możliwość swobodnej organizacji harmonogramu pracy i dostosowania go do warunków lokalnych, włączając w to rozpoczęcie i zakończenie roku akademickiego. W niektórych przypadkach różnica pomiędzy poszczególnymi uczelniami może wynosić nawet dwa miesiące.
Zróżnicowanie typów głównych uczelni na obszarze Badenii-Wirtembergii wygląda następująco:
Uniwersytety
Wirtemberskie uniwersytety to klasyczne uczelnie ogólnohumanistyczne wyższe praktykujące wykształcenia zorientowane na teorie, jak również na ścisłą współpracę nauki z dydaktyką, tzn. łączenia badań naukowych na najwyższym poziomie z nauczaniem uniwersyteckim. One odpowiadają również za kształcenie medyczne, posiadając także własne kliniki lub szpitale.
Wyższe Szkoły Nauk Stosowanych (Hochschulen für Angewandte Wissenschaften – HAW)
HAW są to uczelnie z reguły dużo mniejsze od uniwersytetów, ale o specyficznym profilu kształcenia. Nie muszą posiadać pełnego wachlarza kierunków kształcenia, przez co mogą skoncentrować się na wybranej przez siebie dziedzinie, którą analizują w kontekście praktycznym. Działając w sposób projektowy, blisko biznesu, są w stanie uzyskać bardzo wysokie efekty kształcenia i badań w swoich niszach. Dzięki praktycznemu kształceniu kierunkowemu bazują one na ścisłym związku między nauka a praktycznym wykorzystaniem jej zdobyczy w biznesie.
Dualne Szkoły Wyższe Badenii-Wirtembergii (Duale Hochschule Baden-Württemberg – DHBW)
DHBW to autorski wynalazek władz Badenii-Wirtembergii. Przyjęty w nich mocno zorientowany na praktykę i wczesne wdrożenie zawodowe, model dydaktyczny zakłada dwa lata spędzone przez studenta na uczelni i dwa lata terminowania w konkretnym przedsiębiorstwie. Praca w danej firmie jest płatna podług stawek rynkowych, co pozwala studentom utrzymać się. Dodatkowo program studiów przewiduje stypendia dla studentów fundowane przez dane przedsiębiorstwo na cały okres studiów. Praca dyplomowa jest pisana na podstawie doświadczeń zebranych podczas stażu i pod okiem przełożonych w firmie, a na uczelni oceniana i broniona. Ukończenie takich studiów zazwyczaj wiąże się z zagwarantowaniem absolwentowi miejsca pracy w danym przedsiębiorstwie. Obecnie na obszarze landu działa 9 takich uczelni.
Zrównoważony system szkolnictwa wyższego wymaga rozsądnej polityki na poziomie władz lokalnych – Dualne Szkoły Wyższe Badenii-Wirtembergii (DHBW) zostały powołane właśnie przez władze tego landu. Inicjatywę tę można przyporządkować do działań o charakterze twardym (hard). Ustanowiono 9 dualnych szkół wyższych, a także utworzono specjalną jednostkę badawczą - Centrum Studiów Zaawansowanych (DHBW Center for Advanced Studies). Szkoły te uzyskały nie tylko certyfikat Systemu Akredytacji niemieckiej Komisji Akredytacyjnej, ale również Niemiecką Specjalną Nagrodę Designu 2016 i inne wyróżnienia. Poza tym w Niemczech od dawna funkcjonuje alternatywa wobec studiów – system praktycznego kształcenia zawodowego dla absolwentów szkół średnich. Bardzo popularne są oferowane przez przedsiębiorstwa płatne staże zawodowe (apprenticeship), które mogą być również realizowane we współpracy z ośrodkami nauki. Dzięki temu młodzież już wchodzi na rynek pracy, terminując często w miejscu swojego późniejszego zatrudnienia. Pracodawcy też z tego korzystają, bo przy takim systemie nie muszą później poświęcać czasu na wdrożenie pracownika.
Drugim kluczowym czynnikiem w konstrukcji Regionalnego Systemu Innowacji jest biznes i jego ścisła współpraca z sektorem nauki. Badenia-Wirtembergia jest wysoko uprzemysłowionym regionem Niemiec ze znaczącą wiekszością firm rodzaju MŚP (99,53% ogółu przedsiębiorstw). 12% wszystkich przedsiębiorstw stanowią firmy produkcyjne, co jest porównywalne tylko z Bawarią i Nadrenią Północną-Westfalią. Natomiat unikalną przewagą gospodarki Badenii-Wirtembergii jest przemysł wysokich technologii, w szczególności przemysł motoryzacyjny stanowiący ¼ ogółu obrotów przemysłowych z tendencją rosnącą. Drugim największym wirtemberskim sektorem przemysłowym jest branża inżynierii mechanicznej, osiągająca 20% wielkości całego przemysłu. Dalej odnotowuje się znaczące udziały przemysłu metalurgicznego i elektrycznego, a także chemicznego, farmaceutycznego i rosnącego sektora optycznego. Na obszarze Badenii-Wirtembergii swoje siedziby mają m.in. Bosch, Daimler, Porsche, Hugo Boss, ABB i Carl Zeiss.
Dla dynamicznego rozwoju Regionanego Systemu Innowacji opartego o wysokie technologie kluczowy jest udział przedsiębiorstw produkcyjnych, w których po udanym zaimplementowaniu innowacji można odnieść o wiele wyższe zyski dzięki efektowi skali – niemożliwego do uzyskania w przypadku firm usługowych. Pod względem struktury zatrudnienia na obszarze Badenii-Wirtembergii, w 2017 roku aż 35% aktywnych zawodowo osób pracowało w sektorze produkcji i budownictwa. Średnia zatrudnienia w przemyśle wytwórczym i budowlanym dla całych Niemiec wynosi jedynie nieco ponad 27%. Tak mocna pozycja wirtemberskich przedsiębiorstw produkcyjnych i przemysłowych oraz ich silne lokalne zakorzenie pozwala im wydatnie wpływać na otaczającą ich rzeczywistość na poziomie struktur lokalnych – często we współpracy z władzami terytorialnymi – a także w obszarze nauki, badań, rozwoju przedsiębiorczości i innowacyjności.
Przykładem może być założone w 2009 roku Centrum Inteligentnej Elektroniki Roberta Boscha (Robert Bosch Zentrum für Leistungselektronik) z siedzibami w Stuttgarcie i Reutlingen, gdzie oprócz fabryki Boscha zatrudniającej ponad 7000 pracowników znajduje się też HAW z przodującą szkołą biznesu ESB Business School. Centrum Inteligentnej Elektroniki to sieć dwóch jednostek badawczo-dydaktycznych utworzona przez konsorcjum Grupy Bosch wraz z Wyższą Szkołą w Reutlingen i Uniwersytetem w Stuttgarcie, skąd pochodzą wykładowcy. Cały proces dydaktyczny jest wspierany kwotą 17 milionów euro przez Boscha i jest to pierwsza tego typu współpraca na terenie Niemiec. Samą infrastrukturę Centrum sfinansowały w kwocie 30 milionów euro władze landowe Badenii-Wirtembergii. Studenci mogą w nim podjąć studia licencjackie, magisterskie i doktoranckie w zakresie mikroelektroniki i elektrotechniki, a nieodzownym komponentem praktycznym całego procesu dydaktycznego jest staż odbywany bezpośrednio w fabrykach Boscha.
Koniecznym elementem każdego dobrze funkcjnującego RSI jest także władza, którą w kontekście Badenii-Wirtembergii można analizować aż na trzech poziomach: federalnym (centralnym), landowym i samorządowym. Dodatkowo działania każdego z tych trzech organów mogą przyjąć formę „twardą” (hard) lub „miękką” (soft). Do pierwszej grupy zalicza się wszelkiego rodzaju inicjatywy, które mają za zadanie przynieść konkretny, wymierny efekt oraz w jasno określonym miejscu i czasie. Przykładami takiego działania mogą być stworzenie odpowiednich ram prawno-legislacyjnych, założenie nowej uczelni lub zapewnienie bezpośredniej inwestycji zagranicznej dla danego regionu. Do działań miękkich można zaliczyć różnorodne działania bazujące na szeroko pojętym kapitale ludzkim i mające na celu tworzenie sieci uzupełniających się wzajemnie lub wspierających się podmiotów (np. za pomocą organizacji targów, tworzenia portali internetowych dla określonych odbiorców czy promocję danego regionu). Cechą wyróżniającą działania miękkie jest także to, iż próbują stymulować organiczny wzrost pewnych struktur społecznych, natomiast nie są same w sobie zdolne do kreowania nowej ekonomicznej wartości dodanej. Zazwyczaj więc są to różnorodne formy stwarzania odpowiednich warunków do spotkania się różnych podmiotów, ludzi, idei, inicjatyw czy systemów działań.
Wszystkie trzy elementy składowe Regionalnego Systemu Innowacji Badenii-Wirtembergii nie stanowiłyby decydującego czynnika wpływającego korzystnie na rozwój przedsiębiorczości i innowacyjności w regionie, gdyby nie zachodzące między nimi korelacje i w ten sposób wzajemnie powstające synergie. Część tej synergii powstaje w sposób „naturalny”, ale reszta jest tworzona w pełni intencjonalnie przez rożnego rodzaju inicjatywy sieciowe. Za przykład niech służy stworzenie sieci klastrów na terenie landu, które wydatnie wspierają rozwój przedsiębiorczości i przemysłu, a także współpracę pomiędzy biznesem a nauką. Klastry zainicjowane przez władze kraju związkowego stanowią działanie twarde. Inną inicjatywą, tym razem z obszaru miękkiego, jest Stypendium Badenii-Wirtembergii dla najlepszych studentów uczących się na terenie landu. Kolejną zwiększającą usieciowienie jest stworzony i promowany przez niemiecki rząd portal Alumniportal, który jest globalną siecią absolwentów studiów wyższych w Niemczech. Alumniportal jest prowadzony przez niemieckie Ministerstwo Współpracy Ekonomicznej i Rozwoju oraz MSZ Niemiec, a także przez Fundację Alexandra Humboldta, Niemiecką Agencję Wymiany Akademickiej (DAAD), Instytut Goethego i Niemieckie Towarzystwo Współpracy Międzynarodowej (GIZ). Podobne inicjatywy sieciujące są również podejmowane na poziomie międzynarodowym, tworząc tzw. „mosty innowacyjne” pomiędzy najbardziej innowacyjnymi państwami. Przykładem takiej działalności jest zarządzana przez Ministerstwo Spraw Zagranicznych RFN DAAD inicjatywaNiemieckie Centrum Badań i Innowacji w Nowym Jorku (German Center for Research and Innovation New York). Na poziomie lokalnym możliwa jest także współpraca opierająca się na wymianie kadr, jak np. zaproszenie w grono wykładowców ESB Business School menagerów lokalnej fabryki Boscha i EY.
Analizując przypadek Regionalnego Systemu Innowacji Badenii-Wirtembergii, można spróbować wskazać kilka kluczowych dobrych praktyk przyczyniających się do znacznego wzrostu innowacyjności w tym regionie oraz najważniejsze determinanty jego rozwoju. Do tych pierwszych można zaliczyć:
tworzenie głębokich i wielowymiarowych sieci na różnych poziomach instytucjonalnych;
decentralizacja ośrodków nauki pod względem geograficznym (intencjonalne lokowanie przodujących uczelni w mniejszych ośrodkach miejskich, co zapobiega stagnacji i depopulacji powiatów kosztem wielkich metropolii) i administracyjnym (większa swoboda działalności uczelni to większe możliwości dopasowania się do lokalnego biznesu i regionalnych uwarunkowań);
ścisła współpraca ośrodków naukowych z przedsiębiorstwami finansującymi ich badania i bezpośrednio wdrażającymi później ich wyniki (innowacje) w swoich zakładach;
koordynacja działań wszystkich graczy RSI osiągana rozważną i inkluzywną polityką władz centralnych i lokalnych, podejmowaniem konkretnych inicjatyw na szczeblu lokalnym i centralnym, których zadaniem jest zbieranie informacji i koordynowanie działań poszczególnych graczy w systemie, oraz wysoki stopień zaufania społecznego.
Natomiast za przykłady determinantów warunkujących rozwój innowacyjnego regionu mogą służyć:
wysoka akumulacja kapitału w społeczeństwie na danym obszarze geograficznym (naturalna pochodna długotrwałego i zrównoważonego rozwoju gospodarczego skutkująca wzrostem płynności kapitału, w tym również tego przeznaczanego przez przedsiębiorstwa na rozwój innowacyjności);
znaczny udział sektorów przemysłowego i produkcyjnego w gospodarce regionu ze szczególnym uwzględnieniem działu wysokich technologii, w gospodarce (osiąganie wyższych marż za pomocą efektu skali, szczególnie istotnego w przypadku sektora produkcyjnego, które można przeznaczyć na innowacje, które choć trudniejsze do implementacji w przemyśle niż w usługach, to cykl ich życia jest znacznie dłuższy, a osiągnięcie efektu skali pozwala zmultiplikować zyski, co w przypadku sektora usług nie jest możliwe na tym poziomie).
Dzięki wypracowywanemu przez lata umiejętnemu połączeniu każdego z elementów składowych RSI wszystkie cztery rejencje (województwa) Badenii-Wirtembergii corocznie zaliczane są do jednych z najbardziej innowacyjnych regionów UE w badaniu Regional Innovation Scoreboard przeprowadzonych przez Komisję Europejską. Dwie z nich zaliczają się do pierwszej dziesiątki (klasyfikacja Innovation Leaders +++), natomiast dwie pozostałe do drugiej (klasyfikacja Innovation Leaders ++), znajdując się tym samym w pierwszej europejskiej dwudziestce innowacyjnych regionów. Warto też podkreślić na koniec, iż Badenia-Wirtembergia to jedyny niemiecki kraj związkowy, którego wszystkie rejencje klasyfikowane są w dwóch najwyższych kategoriach wspomnianego wyżej rankingu – wyłączając tak wielkie metropolitalne obszary, jak Berlin czy Hamburg, które nie posiadają wewnętrznych podziału na rejencje.
POBIERZ W PDF
współpraca nauki z biznesem
.pdf
Download PDF • 485KB